Er is in de geschiedenis van de Vicarie sprake van tenminste twee huizen. De eerste wordt al voor 1501 vermeld en stond in het centrum van Winterswijk bij de Jacobskerk. De ander, een ‘speldernijhuijss’ gebouwd in 1609, stond vermoedellijk ergens op het Arresveld in Winterswijk. Beide zijn vernield door oorlogsgeweld in de 16e en 17e eeuw.
Huis aan het kerkhof, naast de pastorie, in Winterswijk
Heer Arnold Kremer, de pastoor van de St. Jacobskerk in Winterswijk, en wrs. de zwager van de oprichter Herman van Basten, schonk kort voor 1501 ook een huis in de buurtschap Dorpbuer. Heer Hendrik van Basten, de eerste begunstigde, woonde met zijn concubine Grete ten Honesche in de vicariewoning. Dit huis lag aan de rand van het kerkhof bij de Jacobskerk, tussen de pastorie en Ludeke Kedden
In laat-middeleeuwse steden en dorpen woonden vicarissen en andere geestelijken doorgaans in de onmiddellijke omgeving van de kerk en het kerkhof, of op het kerkhof zelf, dat veelal ommuurd was en met de erop staande huizen tot de immuniteit van de kerk behoorde. Het is bijvoorbeeld bekend dat ook heer Hendrik Schoemaker, vicaris van de St.-Antoniusvicarie in begin 16e eeuw een huis aan het kerkhof bewoonde. Ook andere vooraanstaande inwoners van het dorp hadden hun woning op of rond het kerkhof.
Bezweken onder oorlogsgeweld vroeg in 16e en 17e eeuw
De begunstigde Heer Herman van Basten tekende in 1599 aan dat de vicariewoning naast de pastorie ten tot aan de grond toe was afgebroken: ‘den bouhoff is vernielt end ‘t huis ofte der vicarienwoninge ter aerden geslicht‘.
Een ‘speldernijhuijss’ nabij het Arresveld
Heer Herman had rond 1609 juist uit eigen middelen een ‘speldernijhuijss’ (een spiksplinter nieuw huis?) op een van de hofsteden van de vicarie laten bouwen.
Tijdens de 80-jarige oorlog (vgl. het beleg van Bredevoort 1606) had hij echter moeten toezien hoe het krijgsbedrijf zijn bezittingen weer verwoestte: ‘Doch heefft hij moeten lijden ‘twelck andere geestlicke goederen mede overkomen is in de bedroeffde verlopene oorloghstijden, wanneer niet alleen d’huysen in questie, maer andere ontallicke durch overvall end inlegeringh van ruyteren ende knechten ben gerasiert offte durch ‘t ongedurich verloop der inwoneren vervallen‘.
Woning collator aan de Markt te Winterswijk
detail plattegrond met de Markt in Winterswijk. Op perceelnummer 300 (thans Kronenhuis) stond het voormalige Van Basten – of Voorstse huis.
Daarna wordt er geen specifieke melding meer gemaakt van een vicariehuis. Wel is bekend dat meerdere collatoren aan de Markt in Winterswijk woonden, o.a in het huidige cafe “Het Kronenhuis” , voorheen genoemd het ‘Pandhuijs’ (1602), ‘Voortseshuis’ (1603), gerechtsgebouw en herberg ‘In de Croone’ (1690). Zij bijgaande kaart (PDF).